اخلاق علوی

جلسه دوم درس اخلاق(وصیت علی (ع) به کمیل)

النَّاسُ ثَلَاثَةٌ فَعَالِمٌ رَبَّانِیٌّ وَ مُتَعَلِّمٌ عَلَى سَبِیلِ نَجَاةٍ وَ هَمَجٌ رَعَاعٌ أَتْبَاعُ کُلِّ نَاعِقٍ یَمِیلُونَ مَعَ کُلِّ رِیحٍ لَمْ یَسْتَضِیئُوا بِنُورِ الْعِلْمِ وَ لَمْ یَلْجَئُوا إِلَى رُکْنٍ وَثِیقٍ.

ترجمه لغات:

ترجمه:

مردم سه دسته‏اند، عالمى که خدا را به طور شایسته مى‏شناسد و دیگرى شاگردى که در راه رستگارى کوشاست و مردمان حقیر و فرومایه که به هر طرف مى‏روند و با هر بادى حرکت مى‏کنند، از نور علم کسب نور نمى‏کنند و به سوى پناهگاهى محکم پناه نمى‏برند.

روایات:

مقام عالم ربانی

عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ، قَالَ:

قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام:[1]

یَا هِشَامُ، نُصِبُ‏ الْحَقُّ لِطَاعَةِ اللَّهِ، وَ لَا نَجَاةَ إِلَّا بِالطَّاعَةِ، وَ الطَّاعَةُ بِالْعِلْمِ، وَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ، وَ التَّعَلُّمُ بِالْعَقْلِ یُعْتَقَدُ، وَ لَا عِلْمَ إِلَّا مِنْ عَالِمٍ‏ رَبَّانِیٍ‏، وَ مَعْرِفَةُ الْعِلْمِ‏ بِالْعَقْلِ.

اى هشام حق را بر پا داشته‏اند براى فرمان بردن از خدا، نجاتى نیست جز به طاعت، طاعت بوسیله علم است و علم نیاز به آموزش دارد و آموختن وابسته به عقل است، علم منحصر به عالم‏ ربانى‏ است و درک علم، تعقل است.

بَابُ ثَوَابِ الْعَالِمِ وَ الْمُتَعَلِّمِ‏

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ الْقَدَّاحِ وَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ مَنْ سَلَکَ طَرِیقاً یَطْلُبُ فِیهِ عِلْماً سَلَکَ اللَّهُ بِهِ‏[2] طَرِیقاً إِلَى الْجَنَّةِ وَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ لَتَضَعُ أَجْنِحَتَهَا لِطَالِبِ الْعِلْمِ رِضًا بِهِ‏[3]وَ إِنَّهُ یَسْتَغْفِرُ لِطَالِبِ الْعِلْمِ مَنْ فِی السَّمَاءِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ حَتَّى الْحُوتِ فِی الْبَحْرِ وَ فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَى الْعَابِدِ کَفَضْلِ الْقَمَرِ عَلَى سَائِرِ النُّجُومِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ وَ إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ الْأَنْبِیَاءِ إِنَّ الْأَنْبِیَاءَ لَمْ یُوَرِّثُوا دِینَاراً وَ لَا دِرْهَماً وَ لَکِنْ وَرَّثُوا الْعِلْمَ فَمَنْ أَخَذَ مِنْهُ أَخَذَ بِحَظٍّ وَافِرٍ.

رسول خدا (ص) فرمود: کسى که در راهى رود که در آن دانشى جوید خدا او را براهى سوى بهشت برد، همانا، فرشتگان با خرسندى بالهاى خویش براه دانشجو فرونهند و اهل زمین و آسمان تا برسد بماهیان دریا براى دانشجو آمرزش طلبند و برترى عالم بر عابد مانند برترى ماه شب چهارده است بر ستارگان دیگر و علماء وارث پیمبرانند زیرا پیمبران پول طلا و نقره بجاى نگذارند بلکه دانش بجاى گذارند، هر که از دانش ایشان برگیرد بهره فراوانى گرفته است.

((یَا کُمَیْلُ الْعِلْمُ خَیْرٌ مِنَ الْمَالِ الْعِلْمُ یَحْرُسُکَ وَ أَنْتَ تَحْرُسُ الْمَالَ وَ الْمَالُ تَنْقُصُهُ النَّفَقَةُ وَ الْعِلْمُ یَزْکُوا عَلَى الْإِنْفَاقِ وَ صَنِیعُ الْمَالِ یَزُولُ بِزَوَالِهِ.))

اى کمیل، علم و دانش بهتر است از ثروت، علم تو را حراست مى‏کند ولى تو باید از ثروت حراست نمایى. ثروت با خرج کردن کم مى‏شود ولى علم با نشر و انفاق فزونى مى‏یابد، چیزى که با ثروت پرورش مى‏یابد با از بین رفتن آن از دست مى‏رود.

طلب علم

الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج‏1 ؛ ص30

4- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ غَیْرُهُ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ السَّبِیعِیِّ عَمَّنْ حَدَّثَهُ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَقُولُ‏ أَیُّهَا النَّاسُ اعْلَمُوا أَنَّ کَمَالَ الدِّینِ طَلَبُ الْعِلْمِ وَ الْعَمَلُ بِهِ أَلَا وَ إِنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ أَوْجَبُ عَلَیْکُمْ مِنْ طَلَبِ الْمَالِ إِنَّ الْمَالَ مَقْسُومٌ مَضْمُونٌ لَکُمْ قَدْ قَسَمَهُ عَادِلٌ بَیْنَکُمْ وَ ضَمِنَهُ وَ سَیَفِی لَکُمْ وَ الْعِلْمُ مَخْزُونٌ عِنْدَ أَهْلِهِ وَ قَدْ أُمِرْتُمْ بِطَلَبِهِ مِنْ أَهْلِهِ‏[4] فَاطْلُبُوهُ.[5]

تحفة الأولیاء (ترجمه أصول کافى) ؛ ج‏1 ؛ ص139

على بن محمد و غیر او، از سهل بن زیاد و محمد بن یحیى، از احمد بن محمد بن عیسى، همه روایت کرده‏اند از ابن محبوب، از هشام بن سالم، از ابو حمزه، از ابواسحاق سبیعى، از آن‏که او را حدیث کرده که گفت: شنیدم از امام جعفر صادق علیه السلام که مى‏فرمود: «اى مردمان، بدانید که کمال دین، طلب کردن علم و عمل کردن به آن است. آگاه باشید که طلب کردن علم، واجب‏تر است بر شما از طلب کردن مال؛ زیرا که مال قسمت شده و مضمون است از براى شما، که خداوند عادل آن را در میان شما قسمت نموده و آن را ضامن شده، و زود باشد که وفا کند از براى شما و علم در نزد اهلش، مخزون است و شما مأمورید به طلب کردن آن از اهلش. پس آن را طلب کنید».[6]

---

[1] کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی (ط - دارالحدیث)، 15جلد، دار الحدیث - قم، چاپ: اول، ق‏1429.

[2] ( 3) الباء للتعدیة ای أسلکه اللّه فی طریق موصل الى الجنة.( آت)

[3] ( 4) رضا به: مفعول لاجله و یحتمل أن یکون حالا بتأویل: ای راضین غیر مکرهین.( آت)

[4] ( 2) یعنی: الأنبیاء و الأئمّة علیهم السلام و العلماء الذین أخذوا منهم.( آت)

[5] کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی (ط - الإسلامیة)، 8جلد، دار الکتب الإسلامیة - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق.

[6] کلینى، محمد بن یعقوب، تحفة الأولیاء (ترجمه أصول کافى)، 4جلد، دار الحدیث - قم، چاپ: اول، 1388 ش.